Ilha Bella – één van een groep paradijselijke eilanden in het zuidelijke gedeelte van de Atlantische Oceaan
Na twee weken in het regenwoud van Amazonië en in het noorden van Pantanal te hebben doorgebracht, eindigde de JBL expeditie op een eilandje voor de Braziliaanse kust bij Sao Paulo. Het ligt geografisch weliswaar op dezelfde hoogte als het Great Barrier Reef in Australië en de Zuidzee in de Stille Oceaan, maar wordt desondanks niet gekenmerkt door dezelfde „tropische“ omstandigheden. De watertemperaturen in de Braziliaanse winter (zuidelijk halfrond, de winter is van juni tot september) bedragen geregeld minder dan 18 °C, wat te koud is voor rifvormende koralen. Maar in tegenstelling tot vermeldingen hierover in de literatuur kan een rif zelfs ontstaan bij een minimumtemperatuur van 17 °C, zoals we tijdens de 4e JBL expeditie in Zuid Afrika konden bewijzen. Er zijn uitgestreke koraalriffen voor de oostkust van Zuid Afrika bij Durban (Aliwal Shoal / Protea Banks) te vinden ondanks de winterse minimum temperatuur van 17 °C!
De reis naar Ilha Bella is kort en eenvoudig: van Sao Paulo per huurauto of bus naar de kust en vervolgens door een veerboot laten overzetten naar het in zichtwijdte gelegen eiland. Op het eiland zijn talloze overnachtingsmogelijkheden, van eenvoudige lodges in het regenwoud, dat het gehele middelste gedeelte van het eiland bedekt, tot luxueuze aan het strand gelegen hotels. Bij lokale duikondernemers kun je een duikboot huren die je naar de omliggende duikplekken, ook bij de op korte afstand gelegen miniatuureilandjes, brengt.
Op 7 mei 2009 vertrok de groep ’s ochtends voor de één uur durende vaart met een snelle motorboot naar een groep eilandjes ten noordoosten van Ilha Bella. Hoewel de golven maar matig hoog waren, wedijverde de gezichtskleur van sommige deelnemers met het bekende groen van het JBL logo en begonnen de experimenten met vissen voeren al meteen aan de reling van de boot. Tegen het middaguur vergezelde een Braziliaans team bestaand uit een JBL importeur, dierenhandelaars, aquariumspecialisten en de vakpers zich bij het team van JBL. Samen onderzocht men watermonsters en deed lichtmetingen.
Bij een watertemperatuur van 25 °C hadden zelfs de snorkelaars zonder neopreenpak het niet koud. In een gebied met ondiep water bij het eiland bleken reusachtige rotsen en enkele koralen kleine rifformaties te hebben gevormd met een opmerkelijke visrijkdom. Een eerder bezochte plek aan de loefzijde van het eiland maakte niet alleen de misselijkheid nog erger, maar vertoonde ook een aardverschuiving onder water op een diepte van acht meter. Daaronder bedroeg de zichtwijdte niet meer dan 50 cm.
Aan de lijzijde was het water rustiger en ook aanzienlijk minder troebel. Er waren zelfs zeeschildpadden die zich niet stoorden aan de duikers. Het waren Echte Karetschildpadden (Eretmochelys imbricata), die in tegenstelling tot soepschildpadden 4 hoornplaten tussen de ogen hebben. Wie voorzichtig stenen omdraaide, kon zien hoe de schildpadden de sponzen van de onderkant van de stenen afgraasden.
In zoogeografisch opzicht zijn de eilanden bijzonder interessant: voor veel Caraïbische soorten vormen ze de zuidelijke verspreidingsgrens en er komen zelfs soorten voor uit de oostelijke Atlantische Oceaan, die in de buurt van de Canarische Eilanden thuis horen. De ongetwijfeld mooiste keizervissen uit het hele gebied waren de majestueuze Franse keizersvis (P. paru) en de driekleurige keizersvis (H. tricolor), die voornamelijk in de Caraïbische Zee voorkomen, een gebied dat niet minder dan 4000 km verder naar het noorden ligt!
De veel voorkomende spinkrab (S. seticornis) is bijna niet te onderscheiden van de nauw met haar verwante soort uit het oostelijke gedeelte van de Atlantische Oceaan (S. lanceolatus), maar vertegenwoordigt desondanks een aparte soort. Als er niet zo veel dokters- en vlindersvissen (de meesten C. striatus) waren geweest, hadden we het onderwaterlandschap met haar rifbaarzen, brasems en zaagbaarzen gemakkelijk met een „niet-tropisch“ gebied kunnen verwisselen. De wateranalyse leverde sprookjesachtige waarden op: 440 mg/l calcium en 1260 mg/l magnesium, een pH van 8,0 en een KH van 7 zijn de klassieke zeewaterwaarden van vele oceanen. Zelfs het zoutgehalte verschilde van de in het Caraïbische gebied gemeten waarde pas bij het derde cijfer achter de komma (1,023 vergeleken met 1,024 in het Caraïbische gebied ).
Tijdens één van de verplichte voerexperimenten onder water met JBL MariPearls en een aantal voerprototypes zetten met name de Braziliaanse deelnemers grote ogen op: ze konden nauwelijks geloven dat de schuwe en kieskeurige vlindervissen al vlug op het JBL granulaat afkwamen dat we hen voorhielden.
Toen de zon onderging namen we afscheid van de Brazilianen, die met de boot weer terugvoeren naar Ilha Bella, terwijl het Europese JBL team zich klaarmaakte voor een duik in het donker. We vonden nu grote kussenzeesterren uit de familie van de Oreasteridae die in het Caraïbische gebied niet voorkomen. Aan de stijle, met oranje bekerkoralen (Tubastrea coccinea) van een vierkante meter grootte begroeide wanden waren in het schemerlicht van de ondergaande zon eindelijk alle polypen open. Overdag waren maar een klein aantal open. De overdag actieve zeeschildpadden lagen nu te slapen op de bodem van de zee terwijl nachtactieve garnalen de algen van hun schild los peuterden.
Ook op de overige, in vergelijking dun bevolkte zandvlaktes kwam het nachtleven langzaam op gang: zanddollars (Clypeaster-Arten), overdag ingegraven in het zand, krabbelden met behulp van hun vele ambulacrale voetjes ijverig in het rond op zoek naar iets eetbaars.
Voor sommige deelnemers was het de eerste keer dat ze 's nachts het water ingingen en ze waren blij dat de omstandigheden ideaal waren (goed zicht, geen stroming, geringe diepte). Hun oriëntering was in het donker nog niet bijzonder goed en dus vonden ze het moeilijk om de boot in het donker terug te vinden. Maar eenmaal boven aan het wateroppervlak aangekomen was de verlichte boot goed te zien en iedereen kwam heelhuids terug.
De volgende dag mocht er wegens de gassen die iedereen in zijn bloed had niet meer worden gedoken (ontzadiging van de resterende stikstof) en daarom was het team van plan om het regenwoud van het eiland eens nader te onderzoeken. De rotsachtige ondergrond van de vegetatie wordt gevormd door rotsblokken zo hoog als een huis, waarover beken stromen, waarin garnalen en bodemzalmen gevangen konden worden. Aan de bloemen waren groepjes kolibries druk in de weer en in de bromelia's vonden we kikkers en kikkerdril.
Het ter hoogte van de zuidelijke keerkring gelegen Ilha Bella vormde het indrukwekkende en veelzijdige besluit van de 5e JBL expeditie naar Brazilië. Op de terugweg gebeurde ten slotte nog dit: bij aankomst op het vliegveld werden we opgewacht door medewerkers van de veiligheidsdienst die onze bagage tot in de laatste hoek afzochten naar levende souvenirs. De Braziliaanse natuurbeschermingsorganisatie IBAMA had een seintje gekregen dat de deelnemers van plan waren dieren het land uit te smokkelen. Toen de bagage echter geen verboden goederen bleek te bevatten, kon het team zonder verdere incidenten aan de terugtocht naar Europa beginnen. Voor dit doel had JBL overigens de luchtvaartmaatschappij TAM gekozen, die directe vluchten van Frankfurt naar Sao Paulo plus daarop aansluitende vluchten aanbiedt tegen redelijke prijzen.
