Wie aan een varaan denkt heeft vaak een indrukwekkend dier in gedachten – een grote, exotische hagedis, zoals de komodovaraan, die fascineert door zijn grootte en markante uiterlijk. Als huisdier zijn die uiteraard niet geschikt, maar er zijn ook varanen die klein blijven en in een terrarium verzorgd kunnen worden. Een voorbeeld hiervan is de smaragdvaraan (Varanus prasinus), ook wel de groene boomvaraan genoemd, die tot het ondergeslacht Euprepiosaurus gerekend wordt. Deze buitengewone dieren wonen in de regenwouden van Nieuw-Guinea en laten op indrukwekkende wijze zien hoe veelzijdig de wereld van varanen is.
Veel terrariumfans vragen zich af welke soorten varanen geschikt zijn als huisdier en hoe onderhoudsintensief het houden van deze dieren is. In deze bijdrage gaat het om de fascinerende levenswijze van boomvaranen, en dan vooral de smaragdvaraan, en de verzorging hiervan in het terrarium. Het zijn echte blikvangers en staan niet voor niets bekend als ‘tropische sieraden’.
Waar komen boomvaranen vandaan?
Boomvaranen zoals de smaragdvaraan (Varanus prasinus) komen oorspronkelijk uit de tropische regenwouden van Nieuw-Guinea en de omringende eilanden. Daar leven deze bijzondere dieren voornamelijk in boomtoppen, waar ze, vanwege hun slanke gestalte en grijpstaart, perfect aan het leven daar zijn aangepast. Als bekwame klimmers voeden ze zich in de natuur met insecten, kleine gewervelde dieren en vogeleieren. Hun leefomgeving wordt gekenmerkt door dichtbegroeid groen, een hoge luchtvochtigheid en een omgevingstemperatuur die het hele jaar door warm is.
Wie deze mooie reptielen graag eens in hun natuurlijke habitat wil zien kan zich aanmelden voor de expeditie naar Papoea-Nieuw-Guinea in 2027 ( Aankondiging JBL expeditie 2027 Papoea-Nieuw-Guinea ). Daar zullen we ons naast aquatisch onderzoek ook bezighouden met terrestrisch onderzoek en misschien zelfs deze 'tropische sieraden' te zien krijgen.
Welke soorten boomvaranen zijn er?
Het geslacht boomvaranen is veelzijdig en omvat meerdere fascinerende soorten. Het meest bekend zijn de groene Varanus prasinus, de blauwe Varanus macraei, de gele Varanus reisingeri en de zwarte Varanus beccarii. Elk van deze hagedissen heeft zijn eigen kenmerken en kleurvariaties waardoor ze tot de meest begeerde dieren in een terrarium behoren.
- Varanus prasinus – de smaragdvaraan: ook bekend als groene boomvaraan. Leeft in de regenwouden van Nieuw-Guinea en maakt indruk door zijn felgroene kleur.
- Varanus macraei – de blauwe boomvaraan of blauwe boommonitor: deze meer zeldzame soort komt van het eiland Batanta in West-Papoea en valt op door de intensief blauwe kleurvorming.
- Varanus reisingeri – de gele boommonitor: met zijn geelgroene kleurvorming onderscheidt hij zich duidelijk van de andere soorten. Terrariumliefhebbers kennen hem ook als Reisinger's boommonitor en hij telt tot de kleurrijkste vertegenwoordigers van de boomvaranen. Hij komt oorspronkelijk van het eiland Misool in het westen van Nieuw-Guinea.
- Varanus beccarii – de zwarte boommonitor: deze varaan is bijna helemaal zwart en woont in de bossen van de Aru eilanden. Door zijn donkere verschijning maakt hij bijzonder veel indruk.
Naast deze soorten zijn er nog andere vertegenwoordigers, zoals de Varanus rudicollis en de verschillende dwergvaranen, zoals de Varanus gilleni, die ook tot de populaire varaansoorten binnen de terraristiek behoren. Zoals in het begin vermeld richten we ons nu verder op de smaragdvaraan en gaan we over op de veel gestelde vragen over de verzorging in een terrarium.
Is de smaragdvaraan giftig?
Veel mensen vragen zich af of de smaragdvaraan giftig is en of men hem als gevaarlijk moet classificeren. Het is inderdaad zo dat hij – net als andere varaansoorten – tot de hagedissen behoort die een zwak giftige mondflora hebben. Dit betekent dat hun speeksel bepaalde enzymen en bacteriën bevat die een klein prooidier kunnen verzwakken. Voor mensen is de varaan niet gevaarlijk.
Een beet van de smaragdvaraan kan weliswaar pijnlijk zijn en opzwellen, maar ernstige gevallen van vergiftiging zijn tot op heden niet bekend. Veel belangrijker is een voorzichtige omgang om stress voor het dier te voorkomen en letsel bij zowel mens als dier te vermijden.
Conclusie: de smaragdvaraan is niet giftig in de klassieke zin van het woord en vormt geen gevaar voor terrariumhouders.
Hoe groot wordt een smaragdvaraan?
Dit is onder de terrariumliefhebbers een bijzonder vaak gestelde vraag. De smaragdvaraan (Varanus prasinus) wordt gewoonlijk ongeveer 80 tot 100 cm lang, waarbij meer dan de helft daarvan bestaat uit de lange, smalle staart. Deze wordt niet alleen gebruikt voor het klimmen, maar dient ook om het evenwicht te bewaren in de boomtoppen.
De daadwerkelijke lichaamslengte, zonder staart, is aanzienlijk minder en ligt meestal rond de 30 tot 40 cm. Hiermee valt de smaragdvaraan onder de wat kleinere vertegenwoordigers van zijn soort, wat hem duidelijk onderscheidt van de grotere soorten, zoals de komodovaraan.
Als je dus naar de grootte van een smaragdvaraan zoekt, hou er dan rekening mee dat de weergegeven lengte altijd inclusief de staart is.
Hoeveel ruimte heeft een smaragdvaraan nodig? Hoe groot moet het terrarium zijn?
Het verzorgen van een smaragdvaraan (Varanus prasinus) vereist een terrarium van royale afmetingen dat rekening houdt met de levenswijze van deze boombewoners. Aangezien het een uitgesproken klimmer betreft, is vooral de hoogte van doorslaggevend belang. Voor een volwassen dier moet het terrarium minstens 150 x 80 x 150 cm (LxBxH) zijn. Een terrarium van deze afmetingen biedt voldoende plaats voor de natuurlijke bewegingen en klimgewoontes van een smaragdvaraan. Groter is natuurlijk altijd beter, omdat de dieren zich in een ruimere omgeving duidelijk beter voelen en hun natuurlijke gedrag laten zien.
Ook wanneer de smaragdvaraan tot de kleinere varanen behoort heeft hij aanzienlijk veel ruimte nodig. Wie meerdere dieren wil houden moet het terrarium voor Varanus prasinus nog eenmaal zo groot plannen en daarnaast veel schuil- en klimmogelijkheden creëren. Daarnaast is het raadzaam om meerdere warmteplaatsen in te richten, zodat de hagedissen elkaar niet voor de voeten lopen als ze willen zonnen. Een paartje houden is mogelijk zolang er voldoende ruimte is en schuilplaatsen zijn. Een groep duurzaam verzorging is daarentegen lastig en leidt in veel gevallen tot stress of territoriumconflicten. Bij een groep jonge dieren moet de groepsdynamiek geobserveerd worden. Vanaf de geslachtsrijpheid zal het al ongeveer duidelijk zijn welke dieren harmonieus met elkaar omgaan en welke niet. Hier moet dan toch echt actie ondernomen worden en eventueel varanen van elkaar gescheiden worden. In ons geval gaat het om een kweekterrarium. Zodra de dieren geslachtsrijp zijn worden ze in een groter terrarium geplaatst.
Inrichten van een smaragdvaraanterrarium
Om ervoor te zorgen dat de boombewoners hun levenswijze voort kunnen zetten is een structuurrijke inrichting onmisbaar. Alle varanen zijn overdag actieve reptielen. Het is daarom aan te raden een dagritme in het terrarium te simuleren. Het samenspel tussen straallampen en schuilplaatsen is daarbij van bijzonder belang, zodat ze hun lichaamstemperatuur zelfstandig kunnen regelen.
Bij de inrichting moet op de volgende punten gelet worden:
- Stevige takken en buizen van kurk van verschillende hoogtes bieden houvast en bewegingsvrijheid.
- Dichte begroeiing met robuuste planten of kunstplanten zorgen voor zichtbescherming en geven een gevoel van veiligheid.
- Grotten en schuilplaatsen (bijv. JBL ReptilCava) zorgen zowel op de bodem als in de bovenste delen van het terrarium voor plaatsen waar de dieren zich terug kunnen trekken.
- Een gestructureerde bodembedekking, bestaande uit dennenschors, kokosvezels, aarde of mulch van schors, slaat vocht op en stabiliseert het klimaat. JBL TerraBark is een geschikt bodemsubstraat voor regenwoudterrariums.
- Meerdere warmteplaatsen in het terrarium voorkomen stress, omdat de dieren zelf vrij kunnen bepalen waar ze willen zonnen.
- Waterschalen (bijv. JBL ReptilBar) dienen als drinkplaats.
Inrichting: JBL ReptilCava GREY , JBL TerraBark , JBL ReptilBar GREY
Naast de smaragdvaraan stellen ook andere soorten, zoals Varanus macraei, Varanus reisingeri en Varanus beccarii dergelijke eisen aan de plaats, structuur en inrichting van hun terrarium.
In principe geldt: het terrarium voor een boomvaraan moet altijd op de betreffende soort en diens activiteitendrang worden afgestemd. Hierin onderscheidt de verzorging van een boomvaraan zich weliswaar van een bodembewonende varaan, maar volgt dezelfde basisprincipes als het gaat om een correcte verzorging van deze dieren.
Welke techniek heeft een terrarium voor smaragdvaranen nodig?
Om ervoor te zorgen dat een smaragdvaraan (Varanus prasinus) zich goed voelt in een terrarium, moet de techniek de omstandigheden van zijn natuurlijke leefomgeving zo goed mogelijk nabootsen. Doorslaggevend daarvoor zijn temperatuur, belichting en luchtvochtigheid. Ook een goede ventilatie van het terrarium is daarbij van belang.
- Temperatuur: overdag moet het terrarium temperatuurzones tussen de 26 en 30 °C bieden. Onder de warmtestralers kunnen specifieke plaatsen zelfs 35 °C bereiken voor het zonnebaden. ’s Nachts mag de temperatuur tot circa 22-24 °C dalen.
- Belichting: een sterke UV-lamp is onmisbaar. Alleen zo kunnen smaragdvaranen de essentiële vitamine D3 vormen en een gezonde botstructuur ontwikkelen. Hiervoor zijn speciale metaalhalidelampen (L-U-W/ HQI) noodzakelijk die een zongelijkend volspectrum inclusief uv-A- en uv-B-straling bieden evenals warmte voor het terrarium. De JBL ReptilJungle L-U-W Light alu is zo’n volspectrum spot van aluminium voor regenwoudterrariums. Om deze lamp te kunnen gebruiken is echter een voorschakelapparaat, zoals de JBL TempSet Unit L-U-W noodzakelijk.
- Een beschermende lampenkorf, zoals de JBL TempProtect II light is hiervoor een zinvolle accessoire. Na het uitschakelen van de lamp daalt de temperatuur in het terrarium, wat overeenkomt met een natuurlijke daling van de temperatuur ’s nachts. Om het terrarium gewoon te verlichten zijn ledlampen, zoals de JBL Reptil LED Daylight 13W, aan te bevelen. Deze kunnen versterkt worden met reflectoren (JBL TempReflect light).
- Luchtvochtigheid: boomvaranen stammen uit tropische regenwouden. De luchtvochtigheid in het terrarium moet overdag dus tussen de 70 en 90 % te liggen. Het regelmatig besproeien of een sproei-installatie zorgt ervoor dat de dieren hun typische activiteiten kunnen ontplooien. Ter bewaking van de vochtigheid en de temperatuur zijn een thermo- en hygrometer (JBL TerraControl) nodig.
Techniek: JBL ReptilJungle L-U-W Light alu (Speciale lamp voor gebruik in de reptielenverzorging! Niet geschikt voor andere toepassingen! Geen EEC label noodzakelijk. für die Anwendung in der Reptilienhaltung! Nicht für andere Anwendungen geeignet! Kein EEK Label erforderlich. Ontheffing overeenkomstig (EU) 2019/2015 aanhang IV 3. c) UV-straling > 2mW/klm) , JBL TempSet Unit L-U-W , JBL TempProtect II light , JBL Reptil LED Daylight 13W , JBL TempReflect light , JBL TerraControl , JBL TerraSafe
Alleen als de temperatuur, het licht en de luchtvochtigheid harmoniëren kunnen smaragdvaranen zich volledig natuurlijk ontplooien – van klimmen tot jagen. Een hoogwaardige, technische uitrusting vormt daarom de basis voor het succesvol houden van smaragdvaranen.
Wat eten smaragdvaranen?
In de vrije natuur zijn smaragdvaranen behendige jagers die vooral in de boomtoppen naar voedsel zoeken. Op het menu staan, bijvoorbeeld, insecten, spinnen en soms ook eieren. Het zijn dus carnivore reptielen. Het gevarieerde dieet zorgt ervoor dat de dieren in hun natuurlijke, tropische leefomgeving alle belangrijke voedingsstoffen binnenkrijgen.
In een terrarium moet het voer van een smaragdvaraan ook gebaseerd zijn op deze natuurlijke veelzijdigheid. In de eerste plaats zijn daar sprinkhanen, krekels, kakkerlakken en andere insecten heel geschikt voor. Deze kunnen regelmatig met vitamines en calcium worden verrijkt. Hiervoor zijn JBL PROTERRA REPTILE FLUID en JBL PROTERRA CALCIUM POWDER beschikbaar.
Belangrijk is om het voer zo gevarieerd mogelijk samen te stellen en af te stemmen op de mate van activiteit van de dieren. Zo blijven smaragdvaranen gezond, actief en laten ook in het terrarium hun natuurlijke jachtinstinct zien.
Hoe oud kunnen smaragdvaranen worden?
Deze vraag is zeker niet onbelangrijk. In de wild worden deze dieren over het algemeen circa 10 tot 12 jaar oud, waarbij bepaalde factoren, zoals beschikbaar voedsel, klimaat en vijanden, van grote invloed zijn.
Bij optimale omstandigheden in een terrarium kan de levensverwachting van een smaragdvaraan echter aanzienlijk hoger zijn. Bij een correcte huisvesting, een evenwichtige voeding en de juiste techniek in het terrarium kunnen sommige dieren wel 15 jaar oud worden en soms zelfs nog ouder.
De levensverwachting van de Varanus prasinus hangt dus sterk af van de kwaliteit van de huisvesting en hoe goed die een natuurlijke leefomgeving imiteert. Wie goed op geschikte temperaturen, een hoge luchtvochtigheid, gevarieerd voer en schuilplaatsen let, creëert voor deze fascinerende hagedissen de beste omstandigheden voor een lang en gezond leven.
Geslachtsonderscheiding smaragdvaraan
Bij boomvaranen is het bepalen van het geslacht nogal een uitdaging, omdat de verschillen tussen de mannetjes en de vrouwtjes maar moeilijk te herkennen zijn. Ook bij de smaragdvaraan (Varanus prasinus) zijn de kenmerken heel subtiel aanwezig.
- Mannetjes hebben meestal een iets krachtigere kop en zijn vaak wat steviger en groter. Bij volwassen dieren zijn soms de zogenaamde hemipeniszakjes (verdikkingen in de basis van de staart) te zien, wat op een mannetje kan wijzen. Vrouwtjes ogen daarentegen meestal wat slanker en hebben een meer gelijkmatig gevormd lichaam.
Om het geslacht van een Varanus prasinus te kunnen herkennen is een visuele controle maar zelden voldoende. Vooral bij jonge dieren is een definitieve bepaling lastig. In de praktijk kiezen veel kwekers voor professionele methodes, zoals een echografie, endoscopie of zelfs DNA-analyse, om zekerheid te krijgen.
Bij de particuliere verzorging is een exacte geslachtsbepaling alleen van belang als men van plan is de dieren te kweken of een paartje wil houden.
Voortplanting van smaragdvaranen
De voortplanting van varanen is complex en vormt ook voor ervaren verzorgers een uitdaging. Bij smaragdvaranen (Varanus prasinus) begint de paartijd meestal met stijgende temperaturen en een hogere luchtvochtigheid, die de natuurlijke regentijden in Nieuw-Guinea nabootsen.
Tijdens de paring vertoont het mannetje actief baltsgedrag en probeert het vrouwtje vast te houden door lichaamsbewegingen en nekbeten. Na een succesvolle paring legt het vrouwtje meerdere eieren in voorbereide nestplaatsen of in losse bodemgrond. De broedtijd is – afhankelijk van de temperatuur en de luchtvochtigheid – meestal 150 tot 180 dagen.
Het kweken van smaragdvaranen is een veeleisende opgave, omdat de juiste combinatie van klimaat, ruimte en voeding doorslaggevend is. Veel kwekers van smaragdvaranen werken daarom met nauwkeurig gecontroleerde omstandigheden om gezonde nakomelingen te krijgen.
Ook andere soorten, zoals Varanus macraei en Varanus reisingeri, worden succesvol gekweekt. Het kweken van boomvaranen is echter veel werk, omdat de dieren heel gevoelig op onjuiste omstandigheden reageren. Wie geïnteresseerd is in het kweken van Varanus prasinus doet er goed aan het onderwerp grondig te bestuderen en het kan zeker geen kwaad contact op te nemen met ervaren houders en kwekers.
Conclusie: zijn smaragdvaranen geschikt voor beginners?
Smaragdvaranen behoren absoluut tot de meest fascinerende vertegenwoordigers van de boomvaranen. Ze betoveren door de opvallend groene kleur, hun klimvaardigheden en hun levendige gedrag. Desalniettemin heeft ons overzicht laten zien dat het verzorgen van een smaragdvaraan hoge eisen stelt qua ruimte, techniek en ervaring. Wie voor deze soort kiest, moet dus over een gedegen terrestrische kennis beschikken en bereid zijn veel tijd en toewijding in de verzorging te steken.
Daarbij geldt: de smaragdvaraan is een echt hoogtepunt voor ervaren terrariumhouders, maar geen klassiek dier om mee te beginnen. Wie net komt kijken in de wereld van varanen doet er verstandig aan om zich eerst vertrouwd te maken met eenvoudigere soorten en pas later de aandacht te verplaatsen naar deze ‘tropische sieraden’, wanneer de basisprincipes van de terraristiek goed bekend en onder de knie zijn.
Als jullie nog vragen hebben over het onderwerp 'Boomvaranen in een terrarium', schrijf ze dan gewoon even in een commentaar!
