Expeditie Japan 2019

Naar de kokoskrab en zeldzame grondels op het eiland Iriomote

In kleine, kristalheldere beekjes konden we, al snorkelend met een watertemperatuur van 22-24 °C, veel vissoorten bestuderen, grootschaargarnalen zien en wateranalyses uitvoeren. Met iets meer dan 2000 inwoners heeft het eiland grote, ongerepte stukken regenwoud en een bijbehorende, veelzijdige fauna.

We onderzochten drie verschillende rivierstromingen en hun bewoners. De meeste rivieren komen uit de bergen en vervoeren daarom echt koud, maar daarom ook heel helder water.

Telkens maken kleine stroomversnellingen het de vissen moeilijk om stroomopwaarts te komen. In de laatste vijver voor de waterval zijn alleen nog garnalen en geen vissen meer te vinden. Zodra de roofzuchtige vissen ontbreken komen de garnalen uit hun schuilplaatsen tevoorschijn en lopen vrij rond. In de vijvers, verder stroomafwaarts, waarin zich roofvissen bevonden zie je overdag geen enkele garnaal. Onder de stenen waren er echter een paar verborgen.

Macrobrachium sp.

Het rijk van de bontgekleurde grondels

Sommige van de aangetroffen stiphodon grondels waren qua kleur nauwelijks te overtreffen. De neontetra ziet er daarnaast uit als een zwart-wittekening! Wie rustig in het water lag (bij 22°C zonder duikpak alleen voor extremisten mogelijk), kon parende en ook vechtende mannetjes in hun mooiste kleuren zien. Er waren echter maar drie soorten die werkelijk prachtige kleuren lieten zien.

Stiphodon atropurpureus, mannetje

De andere soorten waren eerder van het zandkleurige type. Verbazingwekkend was telkens weer de aanpassing aan de specifieke leefomgeving: Zelfs in sterke stroming waren de smalle vissen in staat kiezelalgen van de stenen te eten. Het kiezelzuurgehalte (Silicaat, SiO2) was met meer dan 6 mg/l dan ook overeenkomstig hoog.

Andere grondels (rhinogobius) leven eerder roofzuchtig en eten ook slakken!

Rhinogonius sp.

Heel interessant was ook het sociale gedrag van de grondels. Bij de stiphodon-soorten leefden de vrouwtjes altijd in groepen tot 8 dieren. Bij alle andere soorten waren zowel mannetjes als vrouwtjes altijd individueel aan te treffen. Zodra twee dieren elkaar troffen was er stress.

Stiphodon semoni, 2 ♂

1 ♂, 5 ♀

Interessante waterwaarden van de rivieren op Iriomote

Thuis bij het aquarium zijn watermetingen eerder vervelend, maar in de vrije natuur is het nog echt spannend! Je ziet vissen en ongewervelden en wil absoluut weten in welk soort water ze leven. Ons doel is het tenslotte, als altijd, om meer over onze aquariumvissen te leren, zodat we ze kunnen kweken en kunnen voorkomen dat ze uit de natuur weggehaald worden.

Watertemperatuur (oppervlakte)	Geleidbaarheid:	GH:	KH:	pH:	Kalium:	Magnesium:	IJzer:	Zuurstof:	Silicaat:
23,5 °C	102 µS/cm	1,5 °dGH	1,5 ° dKH	7,8	0 mg/l	3 mg/l	0 mg/l	10 mg/l	> 6,0 mg/l
24,2 °C	100 µS/cm	2,0 ° dGH	2,0 ° dKH	7

Watertemperatuur (oppervlakte)

Geleidbaarheid:

GH:

KH:

pH:

Kalium:

Magnesium:

IJzer:

Zuurstof:

Silicaat:

23,5 °C

102 µS/cm

1,5 °dGH

1,5 ° dKH

7,8

0 mg/l

3 mg/l

0 mg/l

10 mg/l

> 6,0 mg/l

24,2 °C

100 µS/cm

2,0 ° dGH

2,0 ° dKH

7

De lage gezamenlijke en carbonaathardheid laten zien dat er nauwelijks calcium en magnesium aanwezig is. De geleidbaarheid van rond de 100 µS/cm suggereert daarnaast dat, naast calcium en magnesium, een ander, niet meetbaar metaal, de geleidbaarheid voor het grootste deel bepaalt. Kalium kan het niet zijn want de K-waarde was 0. Het kan natrium zijn, maar dat is niet meetbaar! De aard van de stenen leidt tot een hoge silicaatwaarde en de hoge stromingssnelheid met spetterende “stroomversnellingen” tot een hoog zuurstofgehalte.

De vissen in de stroompjes zijn dol op voer van JBL!

Iedere deelnemer had voor vertrek ook granulaatvoer voor zoetwatervissen ontvangen (JBL GranoMix). In de verschillende biotopen konden we kijken hoe de vissen (en welk formaat) op het hun onbekende voer reageerden. De acceptatie van het JBL voer verrast de deelnemers altijd weer. De vissen stortten zich erop alsof ze nooit anders gegeten hadden!

De koning van het zoetwater: De marmeraal

Verreweg de grootste zoetwatervis van Iriomote was de marmeraal (anguilla marmorata) met een goede twee meter. De grote dieren konden alleen maar vrouwtjes zijn daar de mannetjes maar 70 cm lang worden. De alen waren overdag actief en konden zwemmend worden bestudeerd. Hun succes bij het jagen zal 's nachts echter aanzienlijk groter zijn en de op de bodem rustende vlagvissen (kuhlia marginata) vormen een waardige buit.

Anguilla marmorata

Kuhlia marginata

Brakwatervissen in zoetwater

Het is altijd weer verfrissend wanneer we op expedities vissen aantreffen in biotopen waarin ze, volgens diepgaand onderzoek, helemaal niet zouden moeten voorkomen. Vissen kunnen helaas niet lezen en zo vonden we argusvissen (scatophagus argus), omschreven als brakwaterbewoners, in zuiver zoetwater met een hardheid van 1-2 °dGH en een geleidbaarheid van 100 µS/cm! Daar graasden ze in alle rust de kiezelalgenaanslag van de stenen af.

Ze eten dan weliswaar hetzelfde als de kleine stiphodon grondels, maar in een ietwat andere leefomgeving. De argus zochten telkens weer de rustige zones van de rivier op. Daar zijn ze superieur aan de grondels en bovendien kunnen de argusvissen vanwege hun lichaamsvorm niet in de sterke stroming eten. Daarvoor zijn de grondels beter aangepast. Dat is een mooi voorbeeld van de biotoop bergstroom met verschillende habitats (sterke stroming, rustige stromingszones). Ook snappers (lutjanus goldiei) dringen veel verder in het zoetwater door dan algemeen wordt aangenomen.

Sicyopterus japonicus

Scatophagus argus

ook de snappers waren in het schone en zachte zoetwater te vinden. Zilverbladvissen (monodactylus argenteus) daarentegen schuwden het zachte water en gaven daadwerkelijk de voorkeur aan brak water.

Geen zoet en geen zeewater - het fascinerende brakke water

Wanneer een rivier niet door een afsluitende waterval in zee stort zal er ergens een zone zijn waar zoet- en zeewater zich mengen. Deze brakwaterzone vormt de leefomgeving van speciale vissoorten die vanwege hun fysiologie een ander soort zoutgehalte verdragen.

Eén van de schattigste bewoners van deze overgangsregio is de slijkspringer, die als één van de zeldzame vissoorten ook het land heeft veroverd. Overal springen de kleine kereltjes rond.

Periophthalmus argentilineatus

Naast de slijkspringers zijn krabben de opvallendste bewoners van de mangroven. Wanneer u mangrovekrabben verzorgt mag u uw terrarium op basis van deze nieuwe informatie nu eerst ombouwen: Sommige krabbensoorten klimmen tot wel VIER meter hoog in de bomen!!!

Episesarma lafondii

Tot en met de helft van het zoutgehalte in zeewater zijn zelfs nog zuivere zeewatervissen te vinden: Rifbaarzen, snappers en zelfs enkele doktersvissen zwemmen relatief ver stroomopwaarts. Pas wanneer het zoutgehalte verder daalt blijven de pure brakwaterbewoners, zoals de zilverbladvissen, kogelvissen en tijgerbaarzen over. De tijgerbaarssoort mesopristes ivani is pas in 2002 door het eiland Iriomote beschreven! Japanners weten kennelijk meer van sushi dan van hun eigen vissoorten...

Mesopristes ivani

Kapotte slakken

Bij zulk zacht water was het uiteraard niet verwonderlijk dat de aanwezige slakkensoorten veel defecten aan hun huisjes hadden. Wanneer geen tot heel weinig calcium (gezamenlijke hardheid) aanwezig is kunnen ze hun slakkenhuis niet fatsoenlijk opbouwen.

Slakkeneitjes, die we als witte puntjes vaak in onze aquariums aantreffen, zagen we overal. De slakkenlarven worden in zee gespoeld en vinden na de larvefase hun weg terug naar het zoetwater.

Watertemperatuur (oppervlakte)	Geleidbaarheid:	GH:	KH:	pH:
23,3˚C	137 µS/cm	1,5 ° dGH	1,0 ° dKH	7

Watertemperatuur (oppervlakte)

Geleidbaarheid:

GH:

KH:

pH:

23,3˚C

137 µS/cm

1,5 ° dGH

1,0 ° dKH

7

's Nachts onderweg in de jungle

Na het avondeten begint voor de terrariumliefhebbers de spannendste tijd. Gewapend met lampen, fototoestellen en flitsers rent het halve team het regenwoud in. Normaal zijn we blij wanneer er niet zoveel mensen tegelijk rondrennen, maar bij het zoeken naar dieren geldt: Hoe meer ogen zoeken, des te meer dieren worden er gevonden!

Groene kikkers vind je nou eenmaal niet zo makkelijk tussen groene bladeren. Bruine kikkers sprongen daarentegen overal rond.

Odorrana utsunomiyaorum

Racophorus owstoni

We vonden drie slangensoorten waarvan er eentje giftig was. Onze slangenspecialist, Maik Figura, ving de slangen met getrainde hand en zo konden we de schuwe soorten nauwkeurig bekijken. Eén slang (dinodon rufozonatus walli) probeerde juist tevergeefs een baby schildpad (cuora flavimarginata evelynae) op te eten. Weliswaar is ingrijpen in de natuurlijke gang van zaken niet iets wat we normaal gesproken doen, maar hier hebben we de kleine schildpad het leven gered, omdat de slang er sowieso niet in geslaagd zou zijn het dier op te slokken!

De spinnen- en insectenfauna van Iriomote is werkelijk heel spannend. Zodra de zon ondergaat kruipt en krabbelt het overal. Behalve in bed is dit hartstikke leuk en elk klein krabbelend diertje werd direct met macrolenzen gefotografeerd.

Na ettelijke nachtelijke tochten te voet misten we de grootste heremietkreeft ter wereld nog: De tot 60 jaar oude en 4 kg zwaar wordende kokoskrab! We riepen de hulp in van een inheemse gids en kregen waar voor ons geld! Een prachtige, blauwe kokoskrab werd ontdekt. Deze kreeften kunnen met hun geweldige scharen daadwerkelijk kokosnoten openen! Voorzichtig dus met de vingers – die zijn gemakkelijker af te knippen dan een noot te openen is. De zuidelijke Ryukyu eilanden vormen de noordelijke grens voor de kokoskrab. Helaas gelden ze als delicatesse, ook wanneer ze bij consumptie, vermoedelijke vanwege de aanwezige plantaardige gifstoffen, een dodelijke afloop kunnen veroorzaken.

Biofluorescentie van de landdieren

Een heel spannende zaak is fluorescentie fotografie. Hierbij wordt een speciale lamp (blauw licht) gebruikt om de dieren een lichtgevende kleur te geven, in zoverre ze geschikt zijn voor biofluorescentie. Een geel filter voor de cameralens maakt het effect dan zichtbaar.

Overdag ontdekte dieren

Ook gedurende de dag konden we hagedissen (7 soorten), slangen (9 soorten), vlinders en andere insecten ontdekken. Er was weliswaar niet buitengewoon veel diversiteit, maar toch interessant!

Meetresultaten

Zoals bij elke expeditie stonden ook biotoopanalyses van de aardse leefomgevingen op het programma. Met behulp van een UV-meetapparaat konden UV-A en UV-B afzonderlijk worden bepaald. Een Luxmeter gaf de hoeveelheid licht aan en een datalogger, in de schaduw aan een boom vastgemaakt, zorgt voor de registratie van de luchtvochtigheid en de luchttemperatuur.

De groene lijn laat gedurende 3 dagen de relatieve luchtvochtigheid zien (62-92,2 %) en de blauwe lijn de luchttemperatuur (23-30,1 °C). De lila lijn toont het dauwpunt.

Gegevens	Waarden
GPS-info: Lengtegraad	24°36'27.67 N
GPS-info: Breedtegraad	123°79'61.47 E
Datum:	28.10.2019
Tijdstip:	10.15
Bewolking:	onbewolkt
Lux	98.800
Luchttemperatuur	31 °C
Luchtvochtigheid	57 %
UV-A	2,32
UV-B	0,64
Bodemsoort:	steen
Bodemtemperatuur:	32,7 °C
Temperatuur steen:	Zand: 31,5 °C
Temperatuur hout:	niet beschikbaar
Watertemperatuur oppervlakte:	23,5 °C

Gegevens

Waarden

GPS-info: Lengtegraad

24°36'27.67 N

GPS-info: Breedtegraad

123°79'61.47 E

Datum:

28.10.2019

Tijdstip:

10.15

Bewolking:

onbewolkt

Lux

98.800

Luchttemperatuur

31 °C

Luchtvochtigheid

57 %

UV-A

2,32

UV-B

0,64

Bodemsoort:

steen

Bodemtemperatuur:

32,7 °C

Temperatuur steen:

Zand: 31,5 °C

Temperatuur hout:

niet beschikbaar

Watertemperatuur oppervlakte:

23,5 °C

De mooiste skeletten van de planeet Aarde

Dat klinkt misschien wat vreemd, maar het is echt waar! Op sommige stranden van Iriomote vind je uniek zand dat prachtige skeletten van foraminifera bevat. Hierbij gaat het om eencelligen waarvan vandaag de dag nog 10.000 bekende soorten en ongeveer 40.000 fossiele soorten bestaan! Onder een Bresser microscoop is de schoonheid pas echt zichtbaar:

Expeditie Japan

JBL expeditie Japan 2019